GAZÂLÎ’DE İBÂDETLERİN MANEVÎ BOYUTU

Bilindiği üzere son ilahî din İslâmiyet, yegâne kurtuluş nimeti olarak mensuplarına ibadeti kaçınılmaz kılmıştır. Öyle ki, Allah’a imanın tezahürü ancak ibadetler ile gerçekleşir. Mümin ve Müslüman herkes rabbine yaklaşma hissi taşır. Bu beklentisini de kulluk görevi denilen muhtelif ibadetlerle ispatlayabilir. Böylesine önemli bir meselenin Gazalî zaviyesinden ele alınması, eseri hayli ilginç kılmıştır. İbadetlerin sembolik yönünden ziyade manevi boyutunun incelenmesi asıl maksadı hasıl etmiş; suyun gözünden ubudiyetin zâhirî ve bâtınî vasıfları Rızâ-i Bâri de neşv-ü nema bulmuş. Yazar Gazali’nin müktesebatının neredeyse tamamını taramış, bunun yanında yaklaşık 150 farklı eserden kaynak göstermek suretiyle 1000’in üzerinde dipnotla kaleme aldığı eserinde adeta arı misali çiçeklerden bal devşirmiştir. Mesela nefsin ve şeytanın tuzaklarından korunup, ihlasa öncelik verilmesi, bedeni ve mali ibadetlerde “niyet” in tefekkür boyutuna dikkat çekilmesi, yine namazda kulluğun ve tevazunun izdüşümü olarak miraca yükselişin yollarının gösterilmesi bize, ibadetlerin sembolik yönünden sıyrılıp, manevi boyuta nasıl geçebilir sırrını öğretiyor.