CEVHERETÜ’T-TEVHÎD ŞERHLERİNDE MU‘TEZİLE ELEŞTİRİSİ

Kelâm ilmi, özündeki gelişmeye ve değişimci karaktere bağlı olarak tarihî süreçte hep ileriye dönük gerçekleştirdiği hamlelerle dikkat çekmiştir. Kimi zaman duraksama dönemleri geçirmiş olsa da canlı ve atılımcı görünümünden taviz vermemiştir. Kelâmın bu karakteristik özelliği farklı ekollerin zuhur etmesine zemin hazırlamıştır. Ortaya çıkan her ekol, kendi fikirlerinin doğruluğunu, karşıt fikirlerin ise yanlışlığını ispat etmeye gayret göstermiştir. Varmak istediği sonuca göre akla ve nakle değer biçerek sistematik bir düşünce üretmiş ve bu çerçevede metodolojik argümanlar geliştirerek karşı tarafı ilzam etmeye çalışmıştır. Bu ekollerden biri de Mu‘tezilî kelâm düşüncesine karşı bir tepki olarak ortaya çıkan Eş‘arîlik’tir. Eş‘arîlik farklı bölgelerde önemli düşünürler tarafından temsil edilen bir mezheptir. Eş‘arî inanç esaslarını kuşaktan kuşağa taşıyan ve mezhebî kimliğin devamını sağlayan Cevheretü’t-tevhîd ve şarihleri de mezkûr ekolün bölgedeki önemli mümessilleri olmuşlardır. Bu itibarla elinizdeki çalışma, Eş‘arîlik düşüncesinin 17. yy. ve sonrası dönem eserlerinden olan Cevheretü’ttevhîd şerhlerinde Mu‘tezile eleştirisini konu edinmektedir.