BİNGÖL’DE SOSYAL NORMLAR VE HALK EDEBİYATI TÜRLERİ

Geçmişten geleceğe uzanan kültürel aktarım sürecinde, içinden çıktığı toplumun kültürel kodlarını geleceğe taşıyarak köprü vazifesi görmesinden dolayı halk edebiyatı içerikleri, Türk toplumunun maddi ve manevi değerlerini somut şekilde yansıtan edebi ürünler barındırmaktadır. Bu aktarım sürecinde kişinin kültürel değerlerinin farkına varması önem arz etmektedir. Bir milletin geleneği, yaşam şekli ve inanç yapısı, içinde bulunduğu kültürel normlara sıkı sıkıya bağlıdır. Bu nedenle halk kültürünün aktarımı; bireyin doğumuyla başlayan, aile, okul, arkadaş çevresi ve kitle iletişim araçları gibi vasıtalarla ona toplumun mevcut değerlerini gösteren, çevreyle uyumuna aracılık eden ve yaşam boyu devam eden süreçtir. Bingöl'de sosyal normlar ve halk edebiyatı türlerinin ele alındığı bu çalışmada -dört yıl süren meşakkatli bir araştırma sonucunda- bilimsel tasnif ve metodolojiler tespit edilirken 46 katılımcının anlattığı bilgiler ışığında, belirlenen metodolojik yöntem ve analizlerden faydalanılmıştır. Bingöl il ve ilçelerinde geçmişten bugüne dek anlatılagelen halk edebiyatı tür içeriklerinin her katılımcıya tek tek sorulduğu sözlü ya da yazılı folklor ürünleri, toplumun düşünce ve kültür yapısından ayrı düşünülmemektedir. İdeoloji, din anlayışı, toplumun etno-folklorik değer yargıları ve inanışları kültürel vesika hüviyetinde olan folklor metinlerine de etki etmiştir. Halk edebiyatı türlerinin biçimlenmesinde toplumun duyuş, düşünüş şekli ve yaşam standardı etkili olabilmektedir. Bu nedenle hem literatür taraması hem de derleme yöntemiyle elde edilen bulgular sonucunda ulaşılan halk edebiyatı metinleri, tarafsız olarak ve dönemsel şartlar göz önünde bulundurularak yorumlanmış, tür içeriklerine göre belirlenen metodolojiler dahilinde de tahlil edilmiştir. Bingöl'de anlatılagelen kozmolojik yapıdaki sözlü anlatı içeriklerinde hem geçmiş toplumların inançsal süreçleri izlenebilirken hem de insanın var oluş ile hayatın anlamlandırılmasına dair kutsiyet arz eden sözlü anlatı (masal, efsane, fıkra vb.) içeriklerini üretmeye yarayan yorumsal dayanaklar yer almaktadır. Bu bağlamda geçmiş anlatılarda, insanın kültürel bir varlık olarak kendisini kutsallaştırmasının evreleri de en çok bu metinler/anlatılar aracılığıyla öğrenilmektedir.